این درحالی‌است که پیش از انقلاب شکوهمند اسلامی در گستره‌ای که امروز استان خراسان شمالی نامیده می‌شود هیچ طرحی در زمینه مدیریت منابع آب اجرا نشده بود. علاوه بر طرحهای بزرگ ذکر شده، بیش از یکصد طرح مهم دیگر نیز برای مدیریت منابع آب در استان اجرا شده است که در این گزارش به مهمترین آنها اشاره می شود.
مهمترین طرحهای اجرا شده مدیریت منابع آب خراسان شمالی پس پیروزی انقلاب اسلامی
• مطالعه و ساخت 6 سد بزرگ با توان تنظیم 165 میلیون متر مکعب در سال
• مطالعه و ساخت شبکه آبیاری 22هزار 500 هکتار زمین پایاب سدهای شیرین‌دره، شیروان، اسفراین و چری
• مطالعات تکمیل شبکه‌های آبیاری پایاب سدهای استان
• مطالعه و اجرای طرحهای آبرسانی به شهرهای بجنورد، شیروان، اسفراین، گرمه و جاجرم: در این طرحها، 148 کیلومتر خط انتقال برای جابجایی سالانه 43 میلیون متر مکعب آب به همراه ساخت 3 تصفیه‌خانه بزرگ آب آشامیدنی باتوان تصفیه 1976 لیتر آب در ثانیه، بیش از 60 هزار متر مکعب مخازن آب شرب و 4 ایستگاه پمپاژ با 32 دستگاه پمپ مکش ساخته شده است
• ساخت وتکمیل وتجهیز حدود 80 ایستگاه مطالعات پایه منابع آب؛ شامل هیدرومتر، تبخیرسنج، باران و برف سنج و دیتالاگرها
• آغاز عملیات اجرایی ساخت پنج سد و شبکه‌های آبیاری مربوط؛ سومبار، قزلداش، بش قارداش، گلمندره و گراتی
• مطالعه برای ساخت دو سد (سد قردانلو، دربند و شبکه آبیاری اراضی پایاب آن). مطالعات دو بند انحرافی و کانال انتقال آب (اینچه علیا و حصار گرمخان) و مطالعه دو طرح تغذیه مصنوعی (هنامه و تنگه‌گزی)
• مطالعه طرحهای آبرسانی به شهرهای آشخانه، راز و فاروج
• ساخت 11 بند انحرافی و ایستگاههای پمپاژ آب و کانالهای مربوط
• حفاری چاههای اکتشافی و پیزومترو آزمایش پمپاژ (1090 متر)
• انجام مطالعات ژئوفیزیک دشت شوقان
• اجرای 3بند انحرافی وکانال انتقال آب، یک ایستگاه پمپاژ و یک آبگیر زیرسطحی شامل بند انحرافی و ایستگاه پمپاژ کوشکی ترکمن و بند انحرافی و کانال انتقال آب آغمزار و اینچه سفلی و آبگیر زیر سطحی چهاربید
• مطالعات کمی و کیفی دشت‌های استان
• تعیین حریم و بستر 1250 کیلومتر، ساماندهی 56 کیلومتر و بازگشایی 78 کیلومتر از رودخانه‌های داخلی و مرزی استان
• شناسایی بیش از 2500 حلقه چاه غیرمجاز آب و انسداد 706 حلقه چاه
• شناسایی بیش از چهار هزار موتور تلمبه غیرمجاز برداشت آب سطحی و شناسایی 300 منبع آلاینده منابع آب استان
• صدور 1756 مجوز و پروانه بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی از ابتدای برنامه چهارم
• تجهیز 1149 حلقه چاه برق‌دار کشاورزی به شمارشگرهای هوشمند آب و برق
• ایجاد 21 تشکل آب سطحی در استان و6 تشکل آب زیرزمینی در دشت شیروان
• پوشش آموزشی و فرهنگ‌سازی 100 درصد آموزشگاههای مقطع راهنمایی استان به تعداد44 هزار دانش آموز برای شناخت و حفاظت از منابع آب
منابع آب و طرحهای اجرایی و مطالعاتی خراسان شمالی
براساس آمارهای پایه، میانگین بارش سالانه در استان خراسان شمالی 294 میلیمتر و حجم آب تجدید شونده استان دو میلیارد و 420 میلیون متر مکعب است که یک میلیارد و 630 میلیون متر مکعب آن آبهای سطحی است و 790 میلیون متر مکعب آبخوانهای زیرزمینی را تغذیه می‌کند.
برای مهار آبهای سطحی استان خراسان شمالی تاکنون شش سد ساخته شده که توسط آنها سالانه حدود 165میلیون متر مکعب معادل 10درصد آبهای سطحی استان تنظیم می‌شود.
سد شیرین دره با توان تنظیم سالانه 65 میلیون و 800 هزار متر مکعب، سد شیروان با توان تنظیم سالانه 44 میلیون متر مکعب ، سد اسفراین با توان تنظیم 39 میلیون و 300 هزار متر مکعب ، سد شورک با توان تنظیم 6 میلیون و 500 هزار مترمکعب و سد چری با توان تنظیم 3 میلیون و 500 هزار متر مکعب در برنامه های دوم و سوم توسعه کشور در استان خراسان شمالی ساخته شده است.
علاوه بر این موارد، در سالهای اخیر یک سد جدید در این استان ساخته شده، پنج سد جدید در دست ساخت و دو سد دیگر نیز در دست مطالعه است که با بهره‌برداری از آنها مجموع توان تنظیم آب توسط سدهای استان به 282 میلیون متر مکعب در سال افزایش خواهد یافت.
مجموع منابع آب سطحی قابل تنظیم در استان خراسان شمالی 347 میلیون متر مکعب است که حدود 65 میلیون متر مکعب آن آب تنظیمی بندهای انحرافی را شامل می‌شود.
شبکه‌های آبیاری ساخته شده در پایاب سدهای استان حدود 22هزار هکتار زمین را زیر پوشش قرار می‌دهند. با بهره‌برداری از شبکه‌های آبیاری در دست ساخت و مطالعه در پایاب سدهای استان، در مجموع بیش از 25 هزار هکتار زمین زیر پوشش این شبکه‌ها خواهد رفت. علاوه بر این، 13 هزار هکتار زمین نیز زیر پوشش کانالهای انتقال آب بندهای انحرافی قرار می‌گیرند.
طول مجموع رودخانه‌ها و مسیلهای مهم در استان خراسان شمالی 2100 کیلومتر است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بستر و حریم 855 کیلومتر آن مطالعه شد. 94 درصد این کار پس از تشکیل شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی انجام شده است. در بخش ساماندهی نیز در سه دهه اخیر 56 کیلومتر از رودخانه‌ها و مسیلهای این استان ساماندهی شده است که 50 کیلومتر آن مربوط به سالهای اخیر است.
شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی برای حفظ و احیای منابع آب زیرزمینی استان تاکنون شش گروه گشت و نظارت را برای جلوگیری از حفاری چاههای غیرمجاز و توقف اضافه برداشت چاههای مجاز تشکیل داده و 706حلقه چاه غیرمجاز را با همکاری مردم مسدود کرده است.
نصب شمارشگرهای هوشمند آب و برق در چاههای کشاورزی استان، پوشش آموزشی و فرهنگ‌سازی تمام مدارس مقطع راهنمایی استان، چاپ 44 هزار جلد کتاب آموزشی، تهیه و توزیع 5000 هزار حلقه لوح فشرده پویانمایی نجات آب زیرزمینی به زبانهای ترکی و کرمانجی و فارسی برای اطلاع‌رسانی و صدور پروانه‌های جدید بهره‌برداری براساس ساعت کارکرد و الگوی کشت سند ملی آب از دیگر اقدامات انجام شده این شرکت برای حفظ و احیای منابع آب زیرزمینی است.
علاوه بر این موارد برای تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی استان از سال 1385 تاکنون 566 پروژه با ظرفیت 36 میلیون و 500 هزار متر مکعب و یک پروژه تغذیه مصنوعی با ظرفیت سالانه دو میلیون و 500 هزار مترمکعب، اجرا شده است.
طرحهای آبرسانی به شهرهای بزرگ خراسان شمالی
برای تامین پایدار آب مورد نیاز برای آشامیدن و بهداشت شهرهای خراسان شمالی تا افق سال 1415، شرکت آب منطقه‌ای استان چهار طرح بزرگ آبرسانی به شهرهای بجنورد، شیروان، اسفراین و گرمه و جاجرم را اجرا کرده است که در این طرحها در مجموع توسط 148 کیلومتر خط انتقال، سالانه 43 میلیون متر مکعب آب به شهرهای استان منتقل می‌شود.
طرح آبرسانی به شیروان از سد شیروان نیز با ظرفیت انتقال سالانه 9 میلیون متر مکعب در آبان ماه 1389 همزمان با سفر سوم دولت‌های نهم و دهم به استان خراسان شمالی به بهره‌برداری رسیده است.
طرح آبرسانی به بجنورد از سد شیرین‌دره با 48 کیلومتر خط انتقال، اختلاف ارتفاع پمپاژ 740 متر و ظرفیت انتقال 20 میلیون و 500 هزار متر مکعب در خرداد ماه سال جاری به بهره‌برداری رسیده است.
طرح آبرسانی به اسفراین از سد اسفراین نیز با 16 کیلومتر خط انتقال و ظرفیت انتقال 10 میلیون متر مکعب و طرح آبرسانی به شهرهای گرمه و جاجرم هم 50 کیلومتر خط انتقال و ظرفیت انتقال سالانه 5 میلیون متر مکعب در خردادماه امسال به بهره‌برداری رسیده است.
علاوه بر این موارد طرح آبرسانی به شهر آشخانه با ظرفیت انتقال 4 میلیون متر مکعب در سال، طرح آبرسانی به شهر فاروج با ظرفیت انتقال 3 میلیون متر مکعب در سال و طرح آبرسانی به شهر راز با ظرفیت انتقال سالانه یک میلیون و 500 هزار متر مکعب، در دست مطالعه است.
تاریخچه شرکت
استان خراسان شمالی در مرداد ماه 1383، اداره کل آب این استان در دهم شهریور همان سال و شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی در سوم بهمن 1384 تشکیل شده است.
مهمترین مأموریت شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی، کنترل و مهار آبهای مرزی و سیلاب های مصیبت زا و تأمین آب شرب و بهداشت شهرها و روستاها ، صنعت، کشاورزی و خدمات استان در حد ظرفیت و توان آبی با حفظ تعادل در حوزه های آبریز، حفاظت کمی و کیفی از منابع آب و بستر و حریم رودخانه‌ها و مسیلهای استان است.
دستاوردهای ملی شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی
این شرکت در عرصه ملی درخشش و دستاوردهای ملی قابل توجهی داشته است که به مهمترین آنها اشاره می‌شود.
• کسب رتبه دوم اطلاع رسانی توسط روابط عمومی در بین شرکتهای آب منطقه‌ای کشور در سال 1385
• کسب رتبه دوم روابط عمومی در گروه ب شرکتهای آب منطقه‌ای کشور در سال 1387
• کسب رتبه سوم اطلاع رسانی توسط پایگاه اینترنتی اطلاع رسانی شرکت در سالهای 1385 و 1387
• کسب رتبه سوم در پروژه‌های تعادل بخشی، تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب در گروه ب شرکتهای آب منطقه‌ای در سالهای 1386و 1387
• کسب رتبه چهارم اداره حقوقی در گروه ب شرکتهای آب منطقه ای کشور در سال 1387
• دریافت گواهینامه و استقرار، مراقبت و استمرار سیستم مدیریت کیفیت ISO9001-2000 در شرکت با هدف بهبود مستمر در سال 1386
• دریافت گواهینامه سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی بر مبنای استاندارد OHSAS 18001-2007 در دی ماه 1388
• کسب رتبه دوم برنامه‌ریزی و مطالعات پایه منابع آب در بین شرکتهای آب منطقه‌ای کشور در ارزیابی معاونت امور مجامع در سال 1389
• کسب رتبه ششم توسط شرکت در ارزیابی عملکرد در بین 30 شرکت آب منطقه ای کشور در سال 89
• کسب رتبه هفتم توسط شرکت در ارزیابی عملکرد در بین 30 شرکت آب منطقه ای کشور در سال 1390
• کسب رتبه دوم کشوری در اجرای طرح داناب توسط اداره روابط عمومی شرکت در سال تحصیلی 91- 90
تنظیم شده توسط اداره روابط عمومی شرکت
